Tương lai của nền kinh tế Việt Nam: hai rủi ro lớn

Nền kinh tế Việt Nam sẽ gặp khó khăn trong tương lai khi tài nguyên thiên nhiên cạn kiệt và môi trường bị hủy hoại nghiêm trọng.

Việt Nam là một trong những quốc gia ô nhiễm nhất

Trong bảng xếp hạng các thành phố ô nhiễm nhất thế giới, Việt Nam có hai đại diện: Thành phố Hồ Chí Minh (xếp thứ 10 ) và Hà Nội (xếp thứ 17), có chỉ số ô nhiễm đều trên 90. Có khả năng ô nhiễm ở khu vực thành thị ở Việt Nam trở nên tồi tệ và tồi tệ hơn khi dân số đang gia tăng. Cụ thể, trong khi vào năm 2000, dân số đô thị của Việt Nam là 15 triệu, đã tăng vọt lên 34 triệu vào năm 2018 và ước tính sẽ đạt 50 triệu vào năm 2035.
Chỉ 40-60% chất thải đi đến bãi rác, và một lượng rất nhỏ trong số đó có thể được tái chế. Lượng chất thải còn lại được người dân thải trực tiếp ra môi trường. Nhiều doanh nghiệp sản xuất cũng xả chất thải trực tiếp ra sông, hồ và biển, gây hậu quả nghiêm trọng. Sự cố môi trường gây ra bởi các nhà máy Vedan và Formosa là bằng chứng rõ ràng nhất cho điều này.

Các chuyên gia ước tính rằng thiệt hại do bảo vệ môi trường và xử lý chất thải kém ở Việt Nam, ngoại trừ các tác động có hại lâu dài của ô nhiễm môi trường, có thể chiếm 6 – 8% GDP. Gần đây, tác động của biến đổi khí hậu đang trở nên nghiêm trọng và khó lường hơn trước. WB cho biết, Việt Nam là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề thứ 9 của biến đổi khí hậu trên thế giới.

Mô hình tăng trưởng không bền vững

Giống như nhiều quốc gia đang phát triển khác, trong 25 năm qua, Việt Nam đã trải qua tốc độ tăng trưởng GDP rất cao , nhưng nó phụ thuộc quá nhiều vào việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên. Cụ thể, từ năm 1990 đến 2014, giá trị ước tính của vốn tự nhiên, bao gồm tài nguyên nông nghiệp và khoáng sản, là 32%, cao gấp ba lần so với mức trung bình của các nước Đông Nam Á.

WB cho rằng, không có gì sai khi Việt Nam tận dụng lợi thế tự nhiên của mình để kích thích phát triển kinh tế. Tuy nhiên, mô hình phát triển hiện tại sử dụng quá nhiều vốn tự nhiên đang ngày càng chứng tỏ không bền vững và không còn phù hợp với giai đoạn hiện tại. Mô hình tăng trưởng trên được gọi là tăng trưởng dựa trên chiều rộng, dẫn đến cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên.

Ví dụ, Việt Nam trước đây có nguồn khoáng sản than dồi dào và sản lượng khai thác của nó đủ để đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Tuy nhiên, kể từ năm 2016, nhiều than đã được nhập khẩu để phục vụ nhu cầu sản xuất.

Ông Jacques Morisset, Chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam tin rằng Việt Nam cần một mô hình toàn diện và hiệu quả hơn để có thể duy trì hiệu quả của nền kinh tế khi tài nguyên thiên nhiên sắp cạn kiệt. Mô hình cần phát huy vai trò của vốn nhân lực và vốn sản xuất để bù đắp cho việc giảm sử dụng tài nguyên thiên nhiên.

Đề xuất giải pháp

Theo báo cáo Dynamic Vietnam: Tạo nền tảng cho nền kinh tế thu nhập cao của Ngân hàng Thế giới, có nhiều cách để trở thành nền kinh tế xanh, nhưng tất cả đều cần sự thay đổi đến từ suy nghĩ và nhận thức của mỗi cá nhân và doanh nghiệp đối với địa phương chính quyền các cấp.

Ngân hàng Thế giới đề xuất ba giải pháp dựa trên ba vấn đề chính:

Thứ nhất, cần cải thiện chính sách giá, có công cụ hỗ trợ giá để thúc đẩy tiêu dùng xanh hoặc áp dụng thuế quan đối với chi phí cung cấp dịch vụ và sản phẩm liên quan đến tác động môi trường như carbon thuế phát thải, giá chất thải, v.v … Những chính sách này có thể gây ra những khó khăn chính trị và xã hội lâu dài, vì vậy chúng cần được áp dụng dần dần để mọi người có thể thích nghi và theo kịp sự thay đổi.

Giải pháp thứ hai là về chính sách và quy định đầu tư. Theo đó, Việt Nam cần kết hợp các quy định liên quan đến môi trường vào luật đầu tư để liên kết các nhà đầu tư với trách nhiệm bảo vệ môi trường. Các sản phẩm có hại có thể bị hạn chế, thậm chí bị cấm đầu tư nếu cần thiết. Mặc dù có lẽ mọi người đều hiểu tác hại của ô nhiễm và sự cấp bách của việc bảo vệ môi trường, việc chuyển từ suy nghĩ sang hành động cần nhiều hơn thế.

Do đó, chính phủ nên ban hành nhiều chương trình khuyến khích hoặc hỗ trợ tài chính để đẩy nhanh chuyển đổi kinh tế. Chính sách đầu tư phải có sự phối hợp giữa các ngành, cân bằng nhu cầu phát triển của các ngành và khu vực. Ngoài việc đầu tư vào môi trường, các dự án tăng cường khả năng phục hồi của khu vực đối với biến đổi khí hậu nên được khuyến khích.

Cuối cùng, xây dựng một hệ thống thông tin là điều cần thiết và có thể được thực hiện ngay lập tức. Các chuyên gia của WB đề nghị Việt Nam xây dựng một hệ thống thông tin kinh tế và môi trường, với sự đóng góp của các bộ, ngành. Hệ thống này sẽ đóng vai trò cung cấp dữ liệu cho các chính sách thiết kế, lập kế hoạch sử dụng hiệu quả các nguồn lực cũng như đánh giá kết quả của các chính sách kinh tế và môi trường đã ban hành. Để đảm bảo hiệu quả, hệ thống dữ liệu cần được xây dựng một cách minh bạch và công khai, với sự hỗ trợ chặt chẽ của cả cơ quan nhà nước và doanh nghiệp, và nó cần cập nhật liên tục và chính xác.

Giáo dục môi trường cũng phải được thúc đẩy để cung cấp kiến thức, khuyến khích các thói quen tốt và thay đổi hành vi mua sắm và tiêu dùng mà không gây hại cho môi trường. Đây là cơ sở cốt lõi để hạn chế xả rác bừa bãi, lạm dụng nhựa, lạm dụng nhiên liệu hóa thạch hoặc lãng phí tài nguyên và năng lượng.

Báo cáo ghi nhận những nỗ lực của chính phủ Việt Nam trong việc thúc đẩy tích cực và sáng tạo bảo vệ môi trường để phát triển bền vững, như xây dựng khung pháp lý cho quản lý tài nguyên và khoáng sản, hoặc phát hành trái phiếu xanh.

>> Rủi ro kinh tế năm 2020: Nhận thức được các khoản nợ của công ty

Nguồn: Ngân hàng Thế giới